تولد فرزند در زنگی مشترک یکی از شیرین ترین و مهم ترین اتفاقاتی است که می تواند برای زوجین بی افتد اما گاهی اوقات عوامل معمولی در زندگی روزانه که ممکن از به آنها آگاهی چندانی نداشته باشیم سلامت باروری زوجین را تحت تاثیر قرار دهد و باعث ناباروری زوجین شود.
شاید لازم باشد ابتدا تعریف مشخصی از ناباروری داشته باشیم !
. ناباروري به عدم بارداري پس از يكسال تماس جنسي منظم (دو تا سه بار در هفته) و بدون جلوگیری از بارداري تعريف مي شود که تقريبا 40 درصد ناباروري ها ناشي از عدم تخمک گذاری یا بسته بودن لوله ها و دیگر عواملی است که به زنان مرتبط می شود. حدود 40 درصد ناباروری ها به علت کاهش تعداد اسپرم یا کاهش حرکت آنهاست و یا عوامل دیگری که به مردان مرتبط می شود. حدود 15 تا 20 درصد موارد، علت ناباروري نامشخص است. به بیان دیگر می توانیم بگوییم علیرغم طبیعی بودن نتایج آزمایشات و بررسی ها دلیلی قطعی برای عدم بارداری وجود ندارد. عوامل متعددي می توانند باروري زوجين را تحت تاثير قرار مي دهند. برخی از اين عوامل شامل سن، وزن، تغذیه، فعالیت فیزیکی، سيگار، مواد مستعدکننده ناباروری، عوامل زیان آور شغلی و محیطی، بيماري های زمينه اي است. تعدادی از عواملی که باعث ناباروری می شوند در کنترل انسان نیستند و زوجین نمی توانند در کاهش یا افزایش اثرات آنها نقشی داشته باشند اما برخی دیگر را زوجین می توانند به مرور زمان با انتخاب سبک زندگی سالم در کاهش اثرات آنها نقش ایفا کرده و اثرات آنها را تحت کنترل خود در آورند و گامی مهم در رسیدن به هدف مشترک که داشتن فرزند سالم است بردارند
چه عواملی باروری شما و همسرتان را در معرض خطر قرار می دهد؟
وزن بالا و تاثیر آن بر باروری:
با داشتن رژیم غذایی مناسب و فعالیت بدنی می توانید تاثیر این عامل را در ایجاد ناباروری کاهش دهید
بسیاری از خانم ها که دارای وزن بالا یا پایین هستند ممکن است در ارداری مشکلی نداشته باشند اما برخی از خانم ها که وزن خیلی بالا یا خیلی کم دارند ممکن است تحت تاثیر این عامل با مشکل عدم تخمک گذاری و اختلال قاعدگی روبرو شوند و باروری آنها تحت تاثیر قرار گیرد.
برخی از عوارض چاقی عبارتند از :
- قاعدگي نامنظم،
- افزايش احتمال ناباروري،
- افزايش خطر درمان های جراحي ناباروري،
- افزايش احتمال سقط خود به خودي
- كاهش موفقيت درمان هاي ناباروري
حداقل 60 درصد خانم ها با بیماری تخمدان پلي كيستيك دارای اضافه وزن و چاقی هستند (بیماری تخمدان پلي كيستيك در برخي خانم ها منجر به ناباروري می شود). همچنين چاقي: افزايش فشارخون، ديابت دوران بارداري، وزن زیاد کودک در هنگام تولد و سزارين را در پي خواهد داشت.كاهش وزن علاوه بر اینکه خطر ابتلا به ديابت، فشارخون بالا و بيماري قلبي را کاهش می دهد، موفقیت درمان های ناباروری را افزایش می دهد، همچنین سبب می گردد که فرد تصور خوبی از بدن خود داشته و از اعتماد به نفس بالاتری برخوردار شود، كاهش متعادل 5 تا 10 درصد وزن بدن احتمال تخمك گذاري و امکان بارداري را افزایش می دهد. راز كاهش وزن، داشتن يك رژيم غذایی متعادل و سالم همراه با افزايش فعاليت فيزيكي و ورزش است. از سوی دیگر، افزایش وزن در حد 2.5 تا 5 کیلوگرم در خانم هایی که وزن خیلی کم دارند ممکن است منجر به تخمک گذاری طبیعی شود.
تغذيه نامتعادل و تاثیر آن بر ناباروری:
معمولا زمانی که زوجین تصمیم به بارداری می گیرند نیازی به رژیم غذایی خاصی ندارند ، مگر در موارد خاص که به تجویز پزشک باید رژیم غذایی مشخصی را رعایت نمایند. رژيم غذايي متعادل شامل مواد غذایی است که انواع ويتامين ها، املاح مورد نیاز بدن را تامين کند.بررسي ها نشان داده اند كه املاح، مواد معدنی و ویتامین ها مانند ويتامين C، ويتامين E ، سلنيوم ، روي، اسید فوليك و كلسيم كيفيت اسپرم را افزايش مي دهد.
غذاهای دریایی نیز یکی از منابع بسیار مناسب و غنی برای تغذیه به شمار می آیند، استفاده از پروتئین منابع گیاهی به جای منابع حیوانی ممکن است موجب افزایش باروری در زنان شود.
توصیه های تغذیه ای مناسب برای افزایش باروری
- مصرف سالاد و یا سبزی ها در کنار هر وعده غذایی در طول روز
- استفاده از سه تا چهار عددمیوه تازه به عنوان میان وعده در طول روز
- استفاده از غذاهای غنی از آهن در زنان در سنین باروری مانند انواع لوبیا، تخم مرغ، عدس، اسفناج و غلات غنی شده
- اضافه کردن مواد غذایی حاوی ویتامین C مانند میوه هایی همچون مرکبات، فلفل و سبزی ها به وعده های غذایی برای افزایش جذب آهن موجود در مواد غذایی
- کاهش مصرف مواد غذایی چرب
- استفاده از روغن های مایع به جای روغن های جامد و حاوی اسید چرب ترانس بالا
- محدود کردن مصرف پروتئین حیوانی به ویژه گوشت قرمز و جایگزین کردن آن با ماهی، ترکیب حبوبات و غلات (مواد غذایی مانند عدس پلو و لوبیا پلو)
- کاهش مصرف گوشت های فرآوری شده مانند همبرگر، سوسیس و کالباس
- مصرف غلات کامل مانند نان سبوس دار به جای انواع بدون سبوس آن
- استفاده از لبنیات کم چرب به جای لبنیات پرچرب
- از آنجا که کمبود ویتامین D در هر دو جنس باعث کاهش باروری می شود، تامین سطح مناسب ویتامین D در بدن با نظر پزشک یا کارشناس تغذیه ضروری است.
فعالیت فیزیکی محدود و تاثیر آن بر ناباروری :
ورزش نقش بسیار مهمی در سلامت عمومی بدن و احساس نشاط دارد، همچنین به کمک ورزش به تناسب اندام رسیده و این حس رضایت از خود و افزایش اعتماد به نفس را بر می انگیزاند. همچنین ورزش به كنترل وزن كمك کرده و بیماری های مزمن مانند حملات قلبي، سكته هاي مغزي، بیماری قند و برخي سرطان ها را كاهش مي دهد. ذکر این نکته ضروری است که ورزش خیلی زیاد و سنگین میتواند تاثیر منفی بر باروری داشته باشد.
تاثیر ورزش در بهبود سلامت عمومی و افزایش احتمال باروری
مصرف مواد زیان آور برای باروری:
سیگار: سيگار اثر منفي زيادي بر سلامت باروري دارد. مدت زمان لازم برای باردار شدن يك خانم سيگاري دو برابر يك خانم غير سيگاري است. سيگار كشيدن مردان و زنان (هر دو) باعث کاهش باروری می گردد. تاثير مواد شيميايي موجود در تنباكو روي باروري شامل موارد زیر است:
- كاهش تعداد اسپرم (نطفه مرد)
- كاهش حركت و كيفيت اسپرم
- كاهش تعداد و كيفيت تخمك
- كاهش خون رساني به رحم و تخمدان ها
- افزايش خطر بيماري هاي لوله های رحمی و بارداري خارج از رحم
- افزايش ميزان سقط خود به خودي
باید به این نکته توجه داشت که سيگار شانس موفقيت درمان هاي ناباروري را كاهش مي دهد. اين اثرات حتي زماني كه خود بیمار سيگار نمي كشد ولي مکرراً در معرض دود سیگار قرار دارد (دود دست دوم سيگار)، نیز ايجاد مي شود. بررسي ها نشان داده است كه ترك سيگار حداقل دو ماه قبل از لقاح خارج رحمی (IVF)، احتمال موفقيت آن را افزايش مي دهد. حتی اگر سيگار قبل از شروع درمان ناباروری قطع شود، ممكن است تاثير طولاني مدت آن روي تخمدان و اسپرم تا حدي باقي بماند. سيگار احتمال سقط خود به خودي و ديگر عوارض بارداري از جمله زايمان زودرس و تاخير رشد داخل رحمي جنين را افزايش مي دهد . مهم ترین راهکار برای پیشگیری از ناباروری و همچنین بارداری بدون عارضه و داشتن کودکان سالم، ترک سیگار می باشد.
اثر منفی مصرف قلیان در باروری
تأثیرهای زیان‌آور مصرف قلیان بسیار قابل توجه است. تنباکو و دود ناشی از سوختن آن در قلیان، حاوی مقدار زیادی موادی سمی و سرطان‌زاست که باعث انسداد عروق خونی و بیماری‌های قلبی می‌شود. ذغالی که برای سوزاندن تنباکو استفاده می‌شود، منبع تولید منوکسیدکربن است که مجاورت آن با لولۀ پلاستیکی قلیان و همین‌طور قسمت‌های فلزی آن باعث به وجود آمدن مواد سمی و خطرناک می‌شود. مصرف قلیان در مردان باعث کاهش تحرک اسپرم‌ها خواهد شد.
هنگام مصرف قلیان به علت قرار گرفتن در معرض فلز‌های خطرناکی مثل آرسنیک، کُرُم، سرب و کبالت که در اثر حرارت دیدن بخش‌های فلزی قلیان به وجود می‌آید، کیفیت و طول عمر اسپرم‌های مرد به میزان زیادی کاهش پیدا می‌کند. همچنین مصرف قلیان باعث می‌شود که سر اسپرم قدرت کافی و لازم برای اتصال به تخمک و ورود به آن را نداشته باشد. اثرهای قلیان در باروری مردان در طولانی‌مدت منجر به بروز مشکلات ژنتیکی می‌شود که میتواند در سلامت نوزاد تأثیر بگذارد.
عوامل زیان آور شغلی و محیطی:
عوامل شغلی، فیزیکی و شیمیایی که خطر ناباروری را در پی خواهند داشت را مدیریت کنید و از تماس مستقیم با مواد شیمیایی و آلوده کننده های محیطی بپرهیزید.
کار و نشستن طولانی مدت به شکلی که سبب گرم شدن بیضه ها شود، سبب آسیب به بافت بیضه خواهد شد. اگر شغل مرد به گونه ای است که باید به مدت طولانی در جایی بنشیند، در محل کار و محل نشستن او باید جریان هوا برقرار باشد.
سيگار، گازوئيل، بخار ناشي از رنگ ها و اگزوز اتومبيل مواد آلوده كننده هستند. با توجه به تاثیر اين مواد روي رشد و تكامل جنين، توصيه مي گردد خانم هاي باردار تا حد امكان از آن ها پرهيز نمايند.
ماده ای که در سال های اخیر توجه دانشمندان را به خود جلب کرده و سبب بروز برخی مشکلات باروری می شود، ديوكسين است. ديوكسين در بسياري از کارهای صنعتي از جمله سوزاندن ناقص زباله های بیمارستانی و شهری، ساخت پلاستیک، مواد شیمیایی، حشره کش ها، علف کش ها و … توليد مي شود.
دیوکسین از ظروف پلاستیکی یک بار مصرف و در پدهای بهداشتی که پوشش داخلی آن از مواد پتروشيمي غیر استاندارد تهیه می شود، به میزان بالايي آزاد می شود. این سموم بلافاصله پس از ورود به بدن درسیستم غددی و قسمت ژنتیکی سلول وارد شده و تغییراتی را ایجاد می کنند که به نسل های بعد هم منتقل می گردد. لذا توجه به استفاده از وسايل بهداشتی شخصی و مواد یکبار مصرف استاندارد توصیه می گردد.
تاثیر بیخوابی بر هورمون های جنسی
ملاتونین و کورتیزول دو مورد از مهم ترین هورمون های موجود در بدن هستند که باید برای خواب مناسب، تنظیم باشند. استروژن و پروژسترون نیز دو هورمون به ترتیب زنانه و مردانه برای باروری هستند که یکی از عوامل مهم در تنظیم آنها، خواب کافی است.
هرمون مهمی که چرخه قاعدگی یک زن را تنظیم می کند ال اچ، نام دارد و اگر فردی دچار کمبود خواب طولانی مدت باشد به طور مستقیم بر این هورمون تاثیر می گذارد و سبب می شود که به صورت نامنظم عادت ماهیانه شود؛ در نتیجه مدت زمانی که نیاز است تا فرد باردار شود افزایش پیدا می کند و در اصطلاح باعث بروز ناباروری در فرد می شود.
بنابراین بهتر است برای خواب و استراحت خود بین 6 تا 7 ساعت وقت بگذارید تا ترشح هورمون های شما به درستی تنظیم شود
استرس و تاثیر آن بر ناباروری :
یکی از بخش های زندگی امروزه ، استرس است که می تواند نقش مهمی در ناباروی داشته باشد. تلاش کنید به کمک ورزش، مطالعه، ارتباط با دوستان، عبادت و یا گوش دادن به موزیک های ملایم استرس را در زندگی خود کاهش دهید. در صورتی که محیط زندگی یا شغلی شما به گونه ای است که استرس بالایی را متحمل می شوید مسئولیت شما در ایجاد آرامش و تمدد اعصاب بیشتر می شود و حتما زمانی را برای این کار اختصاص دهید.
نقش استرس در ناباروری
نتیجه گیری :
با توجه به پیشرفت جوامع امروزه عواملی که باعث افزایش خطر ناباروری می شوند افزایش یافته اند که برخی از این عوامل را می توانیم مدیریت کنیم و نقش آنها را در زندگی خود کمرنگ تر کنیم و این نتیجه حاصل نمی شود غیر از خود مراقبتی به گونه ای که با انتخاب سبک زندگی سالم این عوامل را در زندگی خود کمتر و کمتر کنیم. مانند اصلاح رژیم غذایی، اصلاح میزان و کیفیت خواب، عدم استفاده از دخانیات، کاهش استرس و کاهش استفاده از مواد شیمیایی و از طرفی با اختصاص دادن زمان مناسب برای ورزش کردن می توانید به سلامت عمومی خود و کاهش استرس کمک کنید